VERSLAG VIERDE LEZING – VRIJHEID EN VERDRAAGZAAMHEID

Spreker: Tjaard Barnard, kerkhistoricus en predikant van de Remonstrantse Gemeente Rotterdam.

Tjaard Barnard schreef een proefschrift over de geschiedenis van de Remonstrantse Broederschap in de periode 1850-1940. In dit kerkhistorische onderzoek stond de vraag naar het zelfbeeld van het kerkgenootschap centraal. Thans is hij bezig te onderzoeken hoe dat zit met de periode 1940-1945.

Het is hem duidelijk hoe weinig we eigenlijk weten van de geschiedenis van ons kerkgenootschap in deze periode, maar onderzoek naar deze periode gebied hem haast te maken omdat er steeds meer bronnen wegvallen.

Van huis uit heeft Tjaard een vanzelfsprekende nieuwsgierigheid over de oorlogstijd meegekregen.

Tijdens de avond maakten we kennis met een bescheiden begin van zijn onderzoek.

Tjaard is al jaren betrokken bij de jaarlijkse herdenking van “De Dag van de Vernietiging Rotterdam” (de Jom Hassjoa), waarin de Joodse slachtoffers van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog herdacht worden.

Er is jarenlang weinig gedaan aan gedenken en daarom is er in 2013 een monument opgericht voor de 686 joodse kinderen in de leeftijd van één maand tot dertien jaar die tijdens de oorlog werden getransporteerd. Het monument heeft als doel mensen meer te betrekken bij de geschiedenis. Er is een onderwijsproject gaande dat als inhoud heeft:”jij hoort in onze klas”.

Bij de predikanten die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen bevinden zich, in tegenstelling tot gereformeerde predikanten, geen remonstranten. Dat maakte Tjaard nieuwsgierig. De moeilijkheid is wel dat er in die tijd weinig over geschreven werd. En dan de vraag, wat zou je willen weten?

De remonstranten maakten voor 1940 een bloeiperiode door. Ze waren, gezien de huidige situatie relatief orthodox. Wat betreft het antisemitisme waren de remonstranten niet braver dan braaf.

De positie die de Broederschap innam t.a.v. de N.S.B. was het niet gaan zitten op een oordelende stoel. Ze kenden in tegenstelling tot de gereformeerden geen tuchtmaatregelen.

Tjaard heeft een aantal remonstrantse predikanten weten te traceren die wel degelijk iets voor de Joden hebben gedaan. Eén daarvan is dominee J.A. Nieuwenhuijzen, die daarvoor de Yad Vashem-onderscheiding heeft ontvangen.

Dominee Günther uit Zwammerdam verborg in de pastorie een achtjarig joods meisje. Helaas is het meisje verraden en omgebracht in Auschwitz.

Om Joden van vervolging te redden werden er doopbewijzen vervalst naar voor 10 mei 1940. De bezetter beschouwde je dan als niet joods. Ook werden er juridische argumenten verzonnen om het niet joods zijn te verklaren

Remonstrants predikant dominee H. Heering heeft na de oorlog voortdurend last gehad van het gevoel tekort geschoten te zijn in de hulp aan Joden.

De van joodse afkomst en in Groningen wonende predikant S. Herman Spanjaard moest tijdens de oorlog onderduiken. De uit Nieuwkoop afkomstige dominee B. van Wijngaarden nam voor hem waar. Nieuwkoop werd toen bediend door studenten. Spanjaard heeft de oorlog overleefd, maar zijn gemeente wilde hem niet meer terug. Het was exemplarisch dat men geen Joden terug wilden hebben. Van Wijngaarden bleef predikant in Groningen.

In de huidige documentatie is niet terug te halen hoeveel remonstranten zijn omgekomen. Wel is bekend dat de nodige bleekneusjes langs de lijn van het kerkgenootschap zijn gehuisvest bij remonstranten.

Het meest nieuwsgierig is Tjaard naar de positie van dominee C. Fetter tijdens de oorlogsjaren. In de dagboekaantekeningen van psychiater H. Keilson wordt een ontmoeting met Fetter beschreven waarin Fetter anti semitische uitlatingen doet. Fetter en Mussert kenden elkaar. Hoe zit dat?

Er is nog veel te onderzoeken.

Tjaard Barnard, hartelijke dank voor de boeiende avond en heel veel succes gewenst bij het verdere onderzoek.