Kerstavonddienst met Tjaard Barnard

Liturgie Kerstavonddienst Remonstrantse Gemeente Alphen a.d. Rijn van 24 december 2023

Thema: behoefte aan een messias?

Welkom, mededelingen en aansteken van de kaars.

We zongen staand het aanvangslied 478: “komt verwondert u hier mensen.”

Votum en groet

Onze hulp is in de naam van de Heer
Die hemel en aarde gemaakt heeft
Die trouw houdt tot in eeuwigheid
En die niet loslaat het werk van zijn handen.
Genade zij u en vrede
Van God onze Vader
En van Jezus Christus, de Heer.

Antwoordlied: “Tot U, Heer, is ons hart gericht”.

Inleidende Bijbellezing: Lucas 2: 8-14
Die nacht waren er herders in de buurt van Bethlehem. Ze pasten buiten op hun schapen. Opeens stond er een engel tussen de herders, en het licht van God straalde om hen heen. De herders werden bang. Maar de engel zei: ‘Jullie hoeven niet bang te zijn, want ik breng jullie goed nieuws. Het hele volk zal daar blij mee zijn. Vandaag is jullie redder geboren: Christus, de Heer. Hij is geboren in Betlehem, de stad van David. En zo kunnen jullie hem herkennen: het kind ligt in een voerbak en is in een doek gewikkeld.’
En plotseling was er bij de engel een hele groep engelen. Ze eerden God en zeiden: ‘Alle eer aan God in de hemel. En vrede op aarde voor de mensen van wie God houdt.’

Gebed
Eeuwige God,
Na alle voorbereiding is het kerst geworden. Ons hoofd zit misschien nog vol met alles wat gedaan moest worden, met alles wat voor deze dagen voorbereid moest worden. Met de zorgen of het goed gaat. Met de zorgen of het echt gezellig zal zijn. Maar nu zijn we hier, in uw huis. Samengekomen om te vieren. Samengekomen om met elkaar te overdenken wat het betekent. Om het tot ons door te laten dringen, hoe het verhaal van uw zoon, ons leven kan bepalen. Hoe wij kunnen leven, uit zijn liefde, naar zijn voorbeeld. Wees aanwezig, o God. Laat het licht schijnen in ons hart.
Amen.

Het kwartet zong een couplet van Holy Night, daarna aansluitend samen met de gemeente “Stille Nacht”.

Bijbellezing: Uit de Proloog uit het begin van het Johannesevangelie 1: 1-14
In het begin was Gods Zoon er al. Hij was bij God, en hij was zelf God. In het begin was hij al bij God. Alles is door hem ontstaan. Zonder hem zou er niets zijn. Al het leven komt van hem. Het leven dat hij brengt, is het licht voor de mensen. Hij is het licht dat schijnt in het donker. En het licht heeft het gewonnen van het donker. Gods Zoon is het ware licht, dat schijnt voor alle mensen. Hij kwam naar de wereld, die hij zelf gemaakt had. Maar toen hij in de wereld was, begrepen de mensen niet wie hij was. Hij kwam bij zijn eigen mensen, maar die wilden niet in hem geloven. Toch waren er ook mensen die wel in hem geloofden. Zij mochten kinderen van God worden. Dat betekent dat ze op een nieuwe manier geboren zijn. Niet op de gewone manier, uit een vader en een moeder. Maar op een hemelse manier, uit God.
Gods Zoon is een mens geworden. Hij heeft bij ons gewoond. In hem hebben wij Gods hemelse macht gezien. Hij is Gods enige Zoon, die bij de Vader vandaan gekomen is. In hem waren Gods liefde en trouw volledig aanwezig.

Lied 477: “Komt allen tezamen”.

Bijbellezing: Filippenzen 2: 5-11
Bedenk wat Jezus Christus gedaan heeft. Daaraan zien jullie hoe jullie met elkaar om moeten gaan.
Jezus Christus was aan God gelijk. Maar hij vroeg niet om de hoogste macht en eer voor zichzelf. Nee, hij gaf zijn hemelse positie op. Hij maakte zich zo onbelangrijk als een slaaf. Hij kwam als mens op aarde. En toen hij leefde als mens, dacht hij nooit aan zichzelf. Hij was altijd gehoorzaam aan God, zelfs toen hij aan het kruis moest sterven. Omdat Jezus Christus dat deed, heeft God hem de hoogste plaats gegeven. God gaf hem de hoogste eer, de eer die voor God zelf bestemd is. Daarom zal iedereen voor Jezus knielen: alle engelen in de hemel, alle mensen op aarde en iedereen in het land van de dood. Dan zal iedereen zeggen: ‘Jezus Christus is de Heer.’ En zo zal iedereen God, de Vader, eren.

Lied 474: “Loof God, gij christenen maak hem groot”.

Preek
Een kerkdienst met kerst heeft iets van een klassieke oudejaarsconference. Iedereen kijkt er naar uit. Vraagt zich van te voren af wie deze keer de show leidt. Het is een eenmalig gebeuren waar je een jaar naar toe leeft. De bezoekers komen meestal maar één keer per jaar en dan moet het direct goed zijn. Een tweede kans krijg je als voorganger niet.
Er wordt teruggekeken op wat er het afgelopen jaar gebeurd is en er is misschien een kleine vooruitblik. Er is een perspectief, er wordt een verhaal verteld en er is een boodschap. Het moet actueel zijn. Hoewel vroeger natuurlijk echt alles beter was. Wat Wim Kan, kon tenslotte, Kan alleen. En dat geldt ook voor die kerstdiensten, waarin de predikant met kerst ongelukkigerwijze iets nieuws probeert. Bijvoorbeeld nieuwe liederen. Of gaat zeuren over die voederbak, in plaats van de kribbe die we graag willen horen. Dan haakt het publiek snel af. Een beetje oudejaarsconference is confronterend. Je kunt er enorm om lachen, maar hij houdt je ook een spiegel voor. Een spiegel waar je jezelf in ziet en van dat beeld wordt je niet altijd blij. Maar je kunt er wel wat van leren. Er zijn natuurlijk ook verschillen. Meestal is de conference net wat leuker. Bij de conference gaat het niet om de liedjes, maar zit iedereen op de grappen te wachten. Bij de dienst gaat het eigenlijk om de liedjes, terwijl de preek misschien snel wat saai wordt. Belangrijk verschil is
natuurlijk ook dat de kaartjes van de conference een stuk duurder zijn dan wat u van plan bent straks in de collectezak te stoppen. Al zal ik – u kent me – straks toch nog even mijn best doen om het geld uit uw zak te kloppen.
Ter zake: vandaag is mijn preek getiteld: ‘Hebben wij behoefte aan een messias?’ Ik wil er in drie delen wat over zeggen.
● Deel één is een kleine karakterschets van het huidige politieke klimaat vanuit het perspectief dat de kiezer telkens op zoek is naar een nieuwe messias
● Deel twee gaat in op een klein onderzoek door de Evangelische Omroep dat door sommigen als heel schokkend werd gezien. Hebben we nog wat met die aloude messias?
● Deel drie is de conclusie dat we pas wat hebben aan een messias als die juist niet populair of gemakkelijk is.

Deel 1 Op zoek naar een nieuwe Messias
Het is best gek dat we in de Nederlandse politiek iets zien dat lijkt op ‘telkens op zoek naar een nieuwe messias’. Alleen al in het afgelopen jaar hebben we een komen en gaan gezien van kandidaten voor het messiasschap.
Caroline van der Plas leek op een nieuwe verlosser in het verwoorden van klassieke Nederlandse, agrarische waarden. Mensen waren dolenthousiast. De Eerste Kamer zit vol met haar aanhangers. Maar toen ook de verkiezingen voor de Tweede Kamer plaats zouden vinden, besloot de kiezer dat zij toch een valse messias was en moest ze het met veel minder stemmen doen.
Hierop deed de volgende kandidaat zijn intrede. Pieter Omtzigt kwam heel snel langszij aanschuiven. De opiniepeilingen beloofden veel. Hij was de nieuwe man die – ondanks het vriendelijke advies ‘functie elders’ – het heil zou brengen. Maar hoewel het resultaat voor een nieuwe partij toch zeer indrukwekkend is, viel het aan het einde toch weer wat tegen. Nee, de race om het messiasschap werd vooralsnog gewonnen door de pseudo-blonde-god uit Limburg. Een kwart van de mensen heeft hem gekandideerd voor het messiasschap, ook wel premierschap genoemd. Intussen moeten we maar afwachten wat het gaat worden.
Deze kleine opsomming laat wel zien, dat hier de oude waarheid geldt: zo gewonnen, zo geronnen. De kans dat deze messiassen het een jaar volhouden, lijkt me niet groot. Laat staan 2000 jaar, waar het toch om gaat bij de werkelijke messias, wiens verjaardag we vandaag vieren.

Deel 2 Hebben we nog wat met die aloude messias?
De afgelopen week presenteerde het Nederlands Dagblad een schokkend onderzoek dat de Evangelische Omroep had gehouden. Hoeveel mensen zouden zich in Nederland nog iets laten gezeggen door onze echte messias? De onderzoekers waren zeer geschokt en gefrustreerd. Slechts 20 % van de jonge mensen in Nederland zou zich nog iets laten gezeggen door meneer J. van Nazareth. Zij verklaren heel goed te kunnen leven zonder Jezus. Zij geloven het allemaal wel, of eigenlijk dus niet. Op zich natuurlijk niet geheel verrassend, want we weten natuurlijk allemaal dat het niet zo goed gaat met het christelijke geloof in West-Europa.
Overigens lijkt dit onderzoek van de Evangelische Omroep vooral bedoeld te zijn om het eigen werk relevant te maken. Zij presenteerden namelijk direct een nieuw project: Jezus 2033. Dat in de komende tien jaar ‘het verhaal van Jezus opnieuw relevant wil maken voor alle Nederlanders’. U vraagt zich misschien af: waarom 2033? Dan is het 2000 jaar geleden dat Jezus stierf aan het kruis.
Je kunt je dus afvragen wat er eerst was: het onderzoek of het project. Maar dit geheel terzijde.
Overigens leverde dat de dagen daarna nog een paar leuke reacties op in deze voormalige Gereformeerd Vrijgemaakte krant. De term: ‘Jezus relevant maken’ vond men niet OK. En men maakte zich zorgen over de inhoud van dat relevant maken. Dat moest toch op zijn minst gaan om de vergeving en zo. Dus niet alleen de eenvoudige PR van de EO.
In de politiek is er dus een zoektocht naar de verlosser. Bij de Evangelische Omroep proberen ze de bestaande verlosser aan de man te brengen. In beide gevallen gaat het steeds om een soort populariteit die gezocht wordt. Maar laten we eerlijk zijn, als het om getallen gaat, was Jezus in zijn eigen tijd al niet direct populair. Zijn boodschap werd bij tijd en wijle misschien wel door best wat mensen beluisterd, maar toch niet direct aangenomen. Bij zijn wieg was het rustig. Er kwamen wat herders en een paar wijzen uit het Oosten langs, maar dat was het dan ook. Ondanks die hemelse legermachten die luid zongen met hun hemelse Gloria. Zelfs de fameuze ster van Bethlehem trok weinig bekijks. Kortom: getalsmatig viel het niet echt op. In de huidige opiniepeilingen zou hij niet goed scoren.
Laten we nog eens eerlijk zijn: wellicht was de boodschap van Jezus ook niet zo aantrekkelijk. Een koningszoon geboren in Betlehem. In een stal, een voederbak. Geen plek in de herberg. Erg veel smoel had het niet. Lucas vertelt het zo mooi, zo tegenover de paleizen van Augustus en Quirinius die het bewind over Syrië voerde. En ook de rest van het verhaal, maakte het niet bijster aantrekkelijk. Jezus die zijn leerlingen opriep tot radicale keuzes. Niet een beetje gemakkelijk erbij. Maar eigenlijk moest het leven van zijn volgers ondersteboven. Radicaal kiezen voor de ander. Je vijand liefhebben. Niet zomaar een beetje je best doen, maar er echt voor gaan. Een kleine groep om hem heen hield vast tot het einde. Maar onder het kruis was het rustig. Zijn leerlingen durfden niet. Zo rustig als het was in de stal, zo rustig
was het ook toen.

Deel 3 Een echte messias is niet populair
Ik las u daarnet uit de proloog van het Evangelie van Johannes, zijn kerstevangelie. Waar Mattheüs en Lucas in romantische plaatjes vertellen over de geboorte van het kind, is Johannes filosofisch. Johannes vertelt ons nu, met kerst, wat het feest betekent, wat we hier vieren.
De aanwezigheid van de mens Jezus toont Gods betrokkenheid op deze wereld. God is niet ver weg in de hemel. God is onder ons. We kunnen hem dus ervaren en kennen. Maar ook hier werd het niet herkend en nog minder begrepen. In de populariteitstesten zou Jezus nooit zijn boven komen drijven. Johannes zegt het: Hij heeft onder ons gewoond, maar de mensen begrepen niet wie hij was. Hij kwam bij zijn eigen mensen, maar die wilden niet in hem geloven.
Het verhaal van Jezus is lastig en je hebt niet zomaar door wat de bedoeling is. Je moet er op kauwen en herkauwen. Je moet het overdenken en je moet het onderzoeken. Je moet je ervoor openstellen, voordat je het werkelijk ziet. Je moet het aandurven.
Als je werkelijk kerst wilt vieren, als je je werkelijk open wilt stellen voor het verhaal van Jezus, dan kun je niet blijven staan bij de romantiek in die stal in Bethlehem. Dan hoort het hele leven van Jezus erbij. Dan hoort erbij, wat het ten diepste betekent. Dan gaat het om een volstrekt nieuwe kijk op deze wereld. Dan moeten er ogen echt open gaan. Dan pas breekt het licht door.
Dan is het iets wat ons werkelijk raakt. Wat ook aan ons bestaan vragen stelt. Beseffen wij wel, wat dat betekent, wanneer God zich zo openbaart in het aardse leven? Wanneer het goddelijke zichtbaar wordt juist door het allerkleinste? Wanneer het machtige niet meer centraal moet staan, maar het kleine en nederige? Wanneer degene die God present stelt, zich niet groot maakt, maar het aandurft om klein te zijn. Het aandurft om zijn leven op het spel te zetten, tot aan de dood aan het kruis, zoals Paulus het schrijft. In zekere zin werd Jezus dus relevant door niet relevant te willen zijn naar de normen van de
toenmalige wereld en ook die van onze wereld. Door steeds weer centraal te stellen, wat door mensen toen en nu steeds naar de marge gedrukt werd. De mensen die het juist niet goed hadden getroffen in deze wereld. De mensen die aan de foute kant van de samenleving stonden. Het kleine en het vergankelijke dat verwees voor hem steeds opnieuw naar Gods liefde. Gods ontferming die er voor iedereen is. En in het bijzonder voor degenen die door de mensen worden vergeten.
Dat is geen gemakkelijke boodschap. Dat is geen boodschap waar je stemmen mee wint. Maar het is wel een boodschap waarvan je kunt aanvoelen dat die waar is. Ook als je er niet direct aan wilt, ook als je je leven niet direct morgen wilt veranderen Het is een boodschap die vraagt om eerlijkheid en bescheidenheid. De eerlijkheid om te beseffen, dat wij het misschien wel heel goed hebben, maar dat dat niet vanzelfsprekend is. Dat het niet zo is dat wij dat verdiend hebben. Dat onze bevoorrechte positie ons ook verplichtingen oplegt. Door net zoals Jezus ons zijn leven lang leerde, om te zien, naar mensen die het minder gemakkelijk hebben. Om begrip te hebben, voor al onze medemensen, zoals hij dat ook had. Om niet te veroordelen, wanneer iets of iemand anders is dan we graag zouden willen.
De boodschap van Jezus zal pas relevant zijn, als het juist niet een gemakkelijke, populaire boodschap is. Pas als het in tegenspraak is met wat wij graag willen horen, mogen wij erop rekenen dat het kerstkind ook ons vandaag nog iets te zeggen heeft.
Amen

Stilte.

Het kwartet zong Mary’s Beychild. Dit kerstlied uit het midden van de vorige eeuw bevat het kerstevangelie in een notendop.

Voorbeden en stil gebed afgesloten met gezamenlijk gebeden “Onze Vader”.

Collecten.

We zongen staand het slotlied 481: “Hoor, de engelen zingen de eer”.

Uitzending en zegen.

Antwoordlied Ere zij God.

Orgelspel.

(tekst preek, lezingen en gebeden overgenomen van de website van de Remonstranten Rotterdam)