De preek van vorige maand

STEREOFONIE EN HET POTENTIEEL VAN VERHALEN

Onlangs keek ik weer een stuk van een van de Godfather films: een filmtrilogie over de familiegeschiedenis van een Amerikaanse maffiafamilie. Het begint bij de Siciliaan Vito Andolini. Hij vlucht op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten wanneer zijn vader, zijn broer en later ook zijn moeder zijn omgebracht door een lokale maffiabaas. Hem wachtte hetzelfde lot als hij niet was gevlucht. Kille berekening: kleine jongens worden groot. Grote jongens komen wraak nemen.

In het land van de onbegrensde mogelijkheden groeit Vito uit van loopjongen in een groentewinkel tot de meest gevreesde maffiabaas van de Verenigde Staten. De hoofdpersoon van de films is echter niet Vito, maar zijn zoon en beoogd opvolger Michael Corleone. Michael komt de film in als een gedecoreerde oorlogsheld. Hij nam vrijwillig dienst na de aanval op Pearl Harbour.

Eigenlijk is hij bij zijn entree, aan het begin van de eerste film, toonbeeld van een geslaagde integratie. Hij heeft een rechtenstudie afgerond. Hij beantwoordt zijn roeping door dienst te nemen en te gaan vechten voor zijn vaderland. Hij neemt (verbaal) afstand van de traditionele cultuur, dat wil zeggen: het maffiose milieu waaruit hij afkomstig is. Hij is niet van plan om zich in criminele familiezaken te begeven. Hij gaat het anders doen.

Na een aanslag op zijn vader en nadat zijn oudste broer de dood vindt in een hinderlaag neemt het verhaal echter een dramatische wending. Hij neemt de taak op zich om wraak te nemen en hij doodt persoonlijk degenen die achter de aanslag en de hinderlaag zitten. Om wraakacties te voorkomen vlucht Michael naar Sicilië en vindt er de liefde van zijn leven. Hij maakt haar op traditionele wijze het hof en ze trouwen.

Hun geluk is echter geen lang leven beschoren. Zij komt op gewelddadige wijze om. Een autobom, bedoeld voor Michael, gaat af als zij de auto start. Voor Michaels ogen sterft zijn bruid. Deze gebeurtenis maakt van Michael definitief de opvolger van zijn vader. De nieuwe peetvader. Hij zal verworden tot een cynische, nietsontziende moordenaar.

Er is van alles over deze filmserie te zeggen. Zoveel zelfs dat het misschien iets is voor een overdenking. Na het kijken trof mij namelijk plotseling een parallel met Jacob. Die ontvlucht in zijn jonge jaren de wraak van zijn broer. Jacob bedroog zijn vader op het sterfbed door 5 zich voor te doen als zijn oudere broer en die zo van zijn eerstgeboorterecht te beroven. Jacob vertrekt naar zijn moeders broer Laban, terug naar het gebied waaruit zijn grootvader Abraham ooit vertrok. Hij vindt er de liefde van zijn leven en zal er vertrekken als een rijk en aanzienlijk man.

Nu gaat de vergelijking tussen Michael en Jacob op allerlei punten mank. Er zijn misschien wel meer verschillen dan overeenkomsten, maar dat hoort bij vergelijkingen. Dat de parallel zich opdrong blijft overeind.

Ik zag het als een herbevestiging van de nauwelijks te onderschatten betekenis van bijbelverhalen voor het leven. Bijbelse vertellingen, zeker zoals in dit geval die uit Genesis, structureren hoe wij familiegeschiedenissen percipiëren. Hoe processen van betekenisvorming gestalte krijgen. En uiteindelijk hoe een familiegeschiedenis wordt verteld. En dan hoeft er niet eens sprake te zijn van letterlijke beïnvloeding. Het skelet van deze oerverhalen bestaat in verwantschap, in huwelijken, in nakomelingen en nalatenschappen, in macht en bezit, in recht en onrecht, in vijandschap, en in verzoening.

Dat, en niet te vergeten het vertellen in prachtige, beeldende, en eenvoudige termen, rechtvaardigt dat wij het er keer op keer over hebben en blijven hebben. Misschien is dat wel mijn roeping en in ruimere zin die van onze gemeente! Dat we eenvoudigweg die oude verhalen blijven vertellen. Niet als moralistische illustraties bij hoge normen en waarden. Niet als praatjes bij een idee van goed en kwaad. Niet als verhaaltjes die concretiseren en normeren. In werkelijk grote verhalen berust een experimenteel potentieel van mogelijke levens. Ze brengen zo dilemma’s dichtbij die horen bij zware beslissingen op momenten dat het er werkelijk op aan komt.

Juist daar hebben deze verhalen een grote betekenis. Want in allerlei alledaagse zaken oefenen we ons, tot vervelens toe. Basale handelingen als lopen, praten, eten. Maar ook: schrijven, lezen, rekenen. En: autorijden, een vergadering leiden en een financiële planning maken. Ja, waarin oefenen we ons niet en blijven we ons oefenen om het goede te doen en na te laten wat niet goed is.

Dat roept de vraag op: hoe oefenen we ons in wat van werkelijk doorslaggevende betekenis is? Het overkomt ons maar een enkele keer in ons leven en misschien wel nooit. We worden er vaak niet eens op afgerekend als we op cruciale momenten niet de juiste beslissing heb- 6 ben genomen. Het geldt eerder andersom: mensen blijken, als zij wel de goede beslissing nemen, tot grootse dingen in staat.

Verhalen zijn in die zin, naast nog zoveel meer, oefenplekken voor het nemen van dergelijke beslissingen, mochten we er ooit voor komen te staan. Interessant genoeg activeerde The Godfather deze dimensie van het vertellen van verhalen.

Is dat dan omdat het zo’n geweldige film, zo’n geweldig verhaal is? Wie weet. Een andere verklaring ligt wellicht in wat ik wel eens ‘stereofonie’ heb horen noemen. Verhalen die naast elkaar klinken, brengen verruiming, verdieping en een helderdere klank. Ze activeren, anders gezegd, elkaars experimentele potentieel. De opdracht van de verteller is om ze zo bij elkaar te brengen dat dit potentieel ruimte krijgt om te klinken. Easy does it.

Martijn Junte